شنبه ۳۰ مهر ۰۱ ۱۲:۵۸
روانشناسی در ابتدا از فلسفه و زیست شناسی سرچشمه گرفته است. مباحث مربوط به این موضوعات به دوره ی متفکران نخستین یونان، از جمله ارسطو، سقراط و افلاطون بر می گردد. این فلاسفه ی بزرگ نظریه های گوناگونی در مورد فلسفه روحی و روانی انسان ارائه دادند. مثلا افلاطون توصیه معلم خود، سقراط را دوباره مطرح کرد: “خود را بشناس”. سقراط، معتقد بود که ما نمی‌توانیم به کمک حواس، شناخت معتبری از خود داشته باشیم زیرا حواس، واقعیت را درست منعکس نمی‌کند. او معتقد بود که، افراد مخلوق های اجتماعی هستند که یکدیگر را عمیقا تحت تاثیر قرار می‌دهند.
در تاریخچه این علم بین روانشناسی و فلسفه ارتباطی تنگاتنگ وجود داشته است و حدودا تا اواخر قرن نوزدهم روانشناسی بخشی از علم فلسفه شناخته می شده است.
این علم پیشینه ای طولانی اما تاریخچه‌ای کوتاه مدت دارد و به عنوان یک حوزه مطالعاتی جداگانه و مستقل هنگامی به وجود آمد که ویلهلم وونت نخستین آزمایشگاه روانشناسی تجربی را در لایپزیک آلمان و در سال 1879، بنیان نهاد. وونت به پدر علم روانشناسی آزمایشگاهی نیز معروف است. وی معتقد بود ذهن و رفتار را نیز همانند سیاره ها و مواد شیمیایی یا اندام های بدن انسان می توان با روش های علمی بررسی و تحلیل کرد. پژوهش هایش نیز عمدتا متمرکز بر حواس آدمی و به ویژه حس بینایی بود.
اصطلاح (Psychology) در ابتدا توسط فیلسوفی آلمانی به نام رادولف گوسلنیوس در سال 1950 ابداع گردید و به کار گرفته شد، این کلمه خود از واژه یونانی (psyche) که معنای واقعی کلمه زندگی یا جان می باشد، گرفته شد. معانی مشتق شده ی این کلمه در بر گیرنده روح یا خود است.
در طول تاریخ، مکاتب مختلف فکری برای توضیح ذهن و رفتار انسان شکل گرفته اند. در بعضی موارد، چندی از مدارس فکری برای مدتی بر این حوزه تسلط پیدا کردند.
تاریخچه روانشناسی در ایران
تاریخچه این علم در ایران به بیش از هزار سال قبل باز می گردد و به عنوان علم النفس یا اخلاق که یکی از شاخه های علم فلسفه محسوب می شد در مراکز علمی ایران تدریس می گردید. دانشمندان و متفکران بسیاری همچون رازی، ابن سینا، ملاصدرا و … به علم روانشناسی در آثار خود پرداخته اند. در آثار این افراد بحث های اصلی روانشناسی مانند عاطفه، احساس، تفکر و تخیل و … مورد بررسی قرار گرفته است. حتی روش های تجربی در زمینه های احساس، ادراک و یا لذت مورد ارزیابی شده است.
در دهه 1340 روانشناسی در ایران به عنوان یک علم مستقل گسترش پیدا کرد و طی این 10 سال ابتدا در دانشگاه تهران و بعد در سایر دانشگاه ها مورد تدریس قرار گرفت. با ایجاد سازمان های روانشناسی و تدریس علم روانشناسی در دانشگاه ها تحولات بزرگی در تاریخچه علم روانشناسی ایران پدید آمد. عده ای تحولات گسترده ای که در ایران برای این رشته رخ داد را حاصل کار های دکتر محمود صناعی می دانند. وی از بنیان‌گذاران رشته روانشناسی در ایران به‌شمار می رود.
روانشناسی چیست؟
روانشناسی علمی است که به مطالعه فرایند های ذهنی و رفتار انسان و دیگر جانداران می پردازد. در اینجا منظور از فرایند های ذهنی احساس، ادراک، تفکر، هوش، شخصیت، هیجان، انگیزش و حافظه می باشد رفتار نیز به همه ی فعالیت ها، اعمال و رفتار قابل مشاهده مستقیم و غیرمستقیم اشاره دارد.
تفاوت روانشناسی و روانپزشکی
به دلیل شباهت هایی که رشته ی روانشناسی و روانپزشکی با یکدیگر دارند اکثر افراد این دو رشته را مشابه هم در نظر می گیرند اما روانشناسی و روانپزشکی تفاوت های مهم و اساسی با یکدیگر دارند. مهم ترین تفاوت این دو رشته در این است که روانشناسان برای درمان بیشتر از تکنیک‌های روان درمانی بهره می گیرند و اجازه تجویز دارو ندارند و به صورت تخصصی بر روی ارزیابی و درمان‌های غیردارویی متمرکز هستند. در مقابل، روانپزشکان می‌تواند از درمان‌های پزشکی و دارویی، همچنین روان درمانی کمک بگیرند. روانشناسی و روانپزشکی دو تخصص مکمل هستند و روانشناسان و روانپزشکان در قالب یک تیم با هم همکاری می‌کنند. از نظر تحصیلات روانپزشکان ابتدا دوره ی 7 سال پزشک عمومی را طی می کنند و بعد دوره ی تخصص روانپزشکی را می گذرانند اما روانشناسان ابتدا دوره کارشناسی 4 سال و بعد کارشناسی ارشد 2 سال و در آخر دوره دکتری تخصصی 4 ساله را طی می کنند.
انواع روانشناسی
رشته ای وسیع و متنوعی است و شامل مطالعه اندیشه، رفتار، پیشرفت، شخصیت، احساسات، انگیزه و موارد دیگر می شود. در نتیجه، بعضی از شاخه های تخصصی و فرعی مختلفی پدیدار شده است. در زیر بعضی از زمینه های اصلی تحقیق و کاربرد رشته فوق آمده است:
روانشناسی بالینی: ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات روانی را عهده دار است.
روانشناسی شناختی: به مطالعه فرایندهای فکری انسان اعم از توجه، درک، حافظه، تصمیم گیری، حل مسئله و کسب زبان می پردازد.
روانشناسی رشد: به بررسی رشد و پیشرفت انسان در طول زندگی پرداخته. این شاخه از روانشناسی فقط به تغییرات جسمی نمی پردازد بلکه شامل توانایی های شناختی فرد، اخلاق و رفتار، عملکرد اجتماعی فرد، هویت و سایر زمینه های زندگی است.
روانشناسی صنعتی و سازمانی: حوزه ای در روانشناسی است که از تحقیقات روانشناختی برای افزایش عملکرد کاری و انتخاب کارمندان استفاده می کند.
روانشناسی اجتماعی: بر رفتار گروهی افرد، تأثیرات اجتماعی بر رفتار فرد، نگرش ها و پیش داوری، ادراک اجتماعی، انطباق، پرخاشگری و مباحث مرتبط تمرکز دارد.
روانشناسی سیاسی: علمی نوپاست این شاخه رفتار سیاسی، سیاستمداران و سیاست را از منظر روانشناسی ارزیابی می کند.
روانشناسی دین: مجموعه ای از روی آورد های دینی را از منظر روانشناسی مورد مطالعه قرار می دهد.
روانشناسی تربیتی: این شاخه نحوه ی یادگیری افراد، روند آموزش، تفاوت های فردی در یادگیری و … را مورد مطالعه قرار می دهد.
روانشناسی خانواده: مطالعه این شاخه در زمینه مشکلات و معضلات در خانواده و روابط خانواده و تاثیرات آن ها بر روی یکدیگر می پردازد.
مکتب های روانشناسی
ساختارگرایی: ساختارگرایی وونت و تیچنر جز اولین مکاتب فکری بوده است. هدف از این رویکرد تحلیل ساختار های ذهنی فرد می باشد.
کارکردگرایی: روانشناس و فیلسوف ویلیام جیمز با مکتبی از اندیشه، معروف به کارکرد گرایی علاقمند شد. هدف این رویکرد بررسی این مسئله است که ذهن چگونه کار می کند که جاندار موفق به انطباق و سازگاری با محیط و عمل در آن می شود. این مکتب روانشناسی را دانش تجربه ی هشیار به شمار می آورد.
رفتارگرایی: واتسون بنیانگذار رفتارگرایی می باشد. وی معتقد بود که تقریبا همه ی رفتار ها حاصل شرطی شدن است و محیط از راه تقویت عادت های خاص رفتار را شکل می دهد. به طور کلی این مکتب از نگاه به تأثیرات درونی بر رفتار دور شد و در پی آن بود که به مطالعه رفتارهای قابل مشاهده بپردازد.
گشتالت گرایی: گشتالت واژه ای آلمانی است به معنای شکل یا شکل بندی و به مکتب ورتایمر، کافکا و کهلر اطلاق می گردد. روانشناسان در این مکتب عمدتا به مبحث ادراک توجه داشتند و معتقد بودند که تجربه های ادراکی مبتنی بر طرح هایی هستند که محرک ها و سازمان تجربه آن ها را تشکیل می دهند. آن ها به ادراک حرکت، نحوه ی ارزیابی اندازه و نمود رنگ ها تحت تاثیر روشنایی توجه داشنتد. در نتیجه نیز به تفسیر هایی ادراک مدار در مباحث یادگیری، حافظه و حل مسئله گرایش پیدا کردند.
روانکاوی: مدتی نگذشت که مکاتب فکری نخستین جای خود را به بعضی رویکرد های غالب و تأثیرگذار در روانشناسی دادند. روانکاوی زیگموند فروید تمرکز ویژه ای بر چگونگی تأثیر ذهن ناخودآگاه بر روی رفتار انسان دارد. به طور کلی هسته ی اصلی نظریه وی مفهوم ناهشیار است که شامل: افکار، نگرش ها، تکانه ها، امیال، انگیزه ها و هیجان هایی است که فرد از وجودشان آگاهی ندارد.
انسان گرایی: با گذشت زمان رویکرد انسان گرایی بر اهمیت رشد فردی و خودشناسی تمرکز کرد.
شناختی: تا دهه 1960 و 1970، انقلاب شناختی باعث شروع تحقیقات در مورد فرآیندهای ذهنی درونی. اعم از: تفکر، تصمیم گیری، توسعه زبان و حافظه شد.
با وجود این که مکتب های فکری ذکر شده گاهی به عنوان نیروهای رقیب شمرده می شوند، اما همه دیدگاه ها در درک ما از این رشته نقش داشته اند.
کاربرد روانشناسی
بارز ترین کاربرد آن در زمینه سلامت روان است که روانشناسان از اصول، تحقیقات و یافته های بالینی برای کمک به بیمار در مدیریت و غلبه بر علائم پریشانی روانی و اختلال روانی استفاده می کنند. برخی از کاربرد های آن عبارتند از:
- تدوین برنامه های آموزشی
- ارگونومی (علم تلفیق کار و شرایط کار با ویژگی ها و نیاز های انسان)
- اطلاع رسانی در مورد سیاست های عمومی
- درمان اختلالات روانی
- افزایش عملکرد فرد
- سلامتی و رفاه شخصیت
- تحقیقات روانشناسی
- کمک به خود
- طراحی برنامه های اجتماعی
- درک مباحث رشد کودک
گنجاندن همه کارهایی که در این رشته انجام می گیرد فقط در یک تعریف مختصر دشوار است.
اما مباحثی از قبیل پیشرفت، شخصیت، افکار، احساسات، عواطف، انگیزه ها و رفتارهای اجتماعی فقط بخشی از چیزی که این رشته در پی فهم، پیش بینی و توضیح دارد را نشان می دهد.
بازار کار روانشناسی
فارغ التحصیلان این رشته می توانند در امور زیر به فعالیت بپردازند:
- مدرس و استاد دانشگاه
- پژوهشگر در حوزه های مختلف روانشناسی
- کلینیک های درمانی و بیمارستان ها
- مربی مهدکودک
- کارشناس در مراکز دولتی مثل: کانون اصلاح و تربیت، بهزیستی، نیروی انتظامی، شهرداری و…
جمع بندی
در حالی که این رشته یک علم نسبتاً جوان می باشد، اما عمق و همچنین وسعت بیکرانی دارد. با وجود این که ارزیابی، تشخیص و درمان بیماری روانی از اهداف اصلی این شاخه می باشد بخش گسترده ای از سلامت روان را نیز در بر می گیرد.
امروزه روانشناسان به دنبال درک بسیاری از جنبه های مختلف ذهن و رفتار انسان هستند و دانش جدیدی را به درک ما در مورد چگونگی تفکر مردم و همچنین توسعه برنامه های کاربردی که تأثیر مهمی در زندگی روزمره انسان می گذارد، اضافه می کنند.
هدف این علم کمک به مردم است تا زندگی فردی خود را بهبود بخشیده و در دنیایی که به طور فزاینده پیچیده است، پیشرفت کنند.
منبع: https://moshavet.com/mag/what-is-psychology/